Een nieuwe beweging

Om in de toekomst nog steeds eten te kunnen verbouwen, moeten we beter voor onze bodem zorgen. Niet de bodem uitputten met intensieve landbouw, maar natuurvriendelijk boeren. Er is wel een obstakel: de grondprijs is zo hoog dat boeren vaak wel intensief moeten gaan telen om zo op een korte termijn meer winst te maken. De nieuwe beweging Aardpeer pakt dit probleem aan.

Op het Friese land van Jaring Brunia staan de koeien in oktober nog in de wei. Als het weer een beetje mee zit kunnen ze nog een paar weken buiten blijven. Zijn 75 melkkoeien, deels Friese roodbontkoeien, hebben horens en krijgen het hele jaar door alleen gras, klaver en kruiden te eten van eigen land. Deze boer laat de natuur zijn gang gaan door de koeien te verplaatsen van hectare naar hectare. Maar ook door zijn weide onder te laten lopen zodat de weidevogels er hun plekje vinden. Omdat Brunia helemaal geen antibiotica toedient, heel extensief boert en nul krachtvoer gebruik, is hij biologisch dynamisch. Dat gaat nog een stapje verder dan biologisch.

Toen hij in 2012 als boer begon, nam hij de veertig hectare van de boerderij van zijn ouders over. In de eerste jaren liet hij zich inspireren door de permacultuur, zocht uit hoe hij biologisch kon worden en stapje voor stapje betrok hij de natuur meer in zijn dagelijkse werkzaamheden. “Maar”, zegt hij, “Om hier een boterham aan te verdienen had ik wel meer grond nodig. Ik kon de gangbare grond van mijn buurman opkopen, maar de prijs van grond is zó hoog dat ik dat nooit op een biologisch-dynamische manier zou kunnen doen.”

Om deze reden is Brunia sinds kort verbonden aan Aardpeer. Dit nieuwe initiatief ziet toegang tot landbouwgrond als een belangrijke sleutel om de transitie naar een duurzaam voedselsysteem in gang te zetten en te versnellen. Via Aardpeer pacht Brunia nu de 26 hectare grond die voorheen van zijn buurman was. Hierdoor kan hij nu in totaal 75 koeien houden.

Iedereen een Aardpeer?

Aardpeer noemt zichzelf een beweging. Een beweging die iedereen, zowel consument, boer als organisatie, in staat stelt om ook Aardpeer te worden en mee te helpen grond voor de komende zeven generaties gezond te maken en te behouden. Met onder meer schenkgeld en de opbrengsten uit een obligatie koopt Aardpeer grond aan en verpacht dit vervolgens voor een reële prijs zodat de boer de mogelijkheid krijgt om voedsel op een gezonde, eerlijke en natuurgedreven manier te verbouwen. Deze transitie naar duurzame landbouwgrond gaat nu veel te langzaam, vindt Aardpeer: Het aandeel biologische landbouwgrond in Nederland is nog geen 4% van het totaal.

De nieuwe beweging is een gezamenlijk initiatief van BD Grondbeheer, Wij.Land, Herenboeren en Triodos Regenerative Money Centre (TRMC). Geert van der Veer van Herenboeren geeft de noodzaak van de beweging aan: “De kwaliteit van onze landbouwgrond raakt de laatste decennia steeds verder uitgeput. Oorzaken zijn veelvuldig gebruik van kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en intensieve grondbewerking. Daar komt gelukkig steeds meer aandacht voor. En met deze aandacht komt het groeiend besef dat de manier waarop wij landbouw bedrijven moet veranderen: niet tegen de natuur, maar met de natuur.”

Systeemverandering is nodig

Het systeem moet volgens de oprichters dus veranderen, want betaalbare grond is een obstakel voor boeren om natuurvriendelijker te gaan boeren. “Met Aardpeer maken we een transitie mogelijk”, legt Liesbeth Soer van TRMC uit. “De beweging die Aardpeer mogelijk maakt, is de beweging waar Triodos achter staat, al veertig jaar. Maar er zitten nu eenmaal regels aan geld uitlenen via een bank, regels die maken dat je met bancair (leen) geld niet altijd dit soort systeemveranderingen optimaal kunt faciliteren. Een boer moet een behoorlijk eigen vermogen meenemen van rond de 30% om aankoop van landbouwgrond via een bank te financieren. Als je ziet hoe hoog de grondprijzen inmiddels zijn, is dit vaak niet mogelijk.”

Soer: "Een boer die wil omschakelen heeft tijd nodig en kan niet meteen winst maken om een lening af te lossen. Er moet dus iets anders gebeuren om boeren de tijd te geven met de natuur te gaan boeren. En om het systeem waar we nu in zitten een zodanige impuls te geven dat het weer de mogelijkheid krijgt zich te herstellen. Dat is ook het doel van TRMC. Met TRMC ondersteunen we transities en innovaties die niet alleen met leengeld kunnen worden gefinancierd.”

Met Aardpeer wordt deze transitie mogelijk gemaakt. Door hoge grondprijzen kunnen boeren vaak niet anders dan een maximale opbrengst realiseren. Of zien zich gedwongen de grond aan het eind van hun loopbaan aan de hoogste bieder verkopen, waardoor ook een opvolger met deze uitdaging wordt geconfronteerd. Al die omstandigheden bij elkaar leiden tot een vicieuze cirkel van schaalvergroting en intensivering. Wanneer je deze cirkel wilt doorbreken moet er iets aan de kernvoorwaarden veranderen. Door grond aan te kopen in een stichting en deze voor lange termijn te verpachten aan boeren tegen een reële pacht wordt deze vicieuze cirkel doorbroken.

Samenwerkende boeren

En met zo’n transitie hebben we best wel haast, geeft Gerjan Snippe aan. Hij is de ondernemer achter Boerz, een ander bedrijf dat zich aansluit bij Aardpeer en grond pacht voor natuurvriendelijke landbouw. Dit bedrijf runt hij samen met compagnon en boer Piet van Andel en Joost Jonk. “Als we over twintig jaar ook nog goed eten willen hebben van het land, moet er nu iets gebeuren. Want als we zo intensief om blijven gaan met onze bodem, putten we hem helemaal uit.” En daarom zijn er volgens Snippe ook grote akkerbouw- en tuinbouwbedrijven nodig die op kunnen schalen met biologische teelt.

Snippe bedrijft al sinds 2005 kringlooplandbouw. Hij heeft 40 personeelsleden en levert een groot deel van de biologische broccoli, bloemkool, sla en pastinaak aan de Nederlandse supermarkten. Ondanks de grootte van het bedrijf heeft hij Aardpeer nodig voor een transitie. Snippe: “We willen juist kunnen blijven investeren in het korter maken van de keten. En als we ons vermogen vastleggen in de grond beperken we onszelf en kunnen we niet genoeg ontwikkelen om beter en innovatiever te boeren. Bezit van grond is niet belangrijk. Het is wel belangrijk om de grond goed door kunnen geven aan de volgende generatie.”

Met Boerz kozen Van Andel, Jonk en Snippe ervoor om zich te specialiseren binnen een samenwerking in gewasrotatie. Om de transitie naar biologisch eten mogelijk te maken, moeten bedrijven ook volume kunnen maken om de supermarktschappen te vullen. Daarom ging Snippe zich richten op zijn broccoli, bloemkool, sla en pastinaak die ingewikkelder zijn omdat er veel tijd in een goede planning gaat zitten. Zijn compagnon Van Andel richt zich op de bietjes en ui. De echte rustgewassen telen ze gezamenlijk. Op deze manier wisselen de gewassen elkaar per seizoen af en komen ze maximaal één keer in de zeven jaar terug op dezelfde grond. Snippe: “Rust, ruimte en afwisseling vormen de basis van een gezonde bodem en goed eten.”

Alle bietjes bio

Boerz onderscheidt zich doordat ze erin slagen op grote schaal de keten van de gewassen korter te maken. Ze staan in direct contact met de supermarkten en hierdoor komen de inkopers regelmatig naar hun land toe om met eigen ogen te zien hoe Van Andel, Jonk en Snippe werken. Door samen op te trekken met klanten, kregen ze het voor elkaar dat bijna alle bietjes die in de supermarkt liggen nu biologisch zijn. “En dit is waarom we willen groeien. Als er meer biologisch beschikbaar komt, kunnen supermarkten ook meer van dit soort veranderingen doorvoeren. We hopen dit ook de bereiken voor de andere groenten die we verbouwen”, zegt Snippe.

Anders kijken naar geld

De betrokkenheid bij de grond en waar ons eten vandaan komt is voor Aardpeer van cruciaal belang. Een reden waarom ze zichzelf ook een beweging noemen. Het is een beweging die zich inzet voor grond voor natuurvriendelijke landbouw maar daarnaast zoveel mogelijk mensen wil activeren. Herenboeren, een van de oprichters, doet dit al door burgers zelf bij het land te betrekken waar hun voedsel op verbouwd wordt. Van der Veer: “Het is belangrijk dat we meer verbonden zijn met de bodem die ons voedt. Als je beter begrijpt hoeveel schade we toebrengen aan de bodem, zou je andere keuzes maken. Het is niet realistisch te denken dat we allemaal ons eigen eten gaan verbouwen, maar ik vind het wel haalbaar dat we met zijn allen invloed hebben op waar ons eten vandaan komt.”

Jaring Brunia is blij dat hij biologisch-dynamisch kan blijven boeren. “Ik wil namelijk bewijzen dat het kan. Veel boeren denken dat het niet mogelijk is. Maar waarom zou je eigenaar van al je grond moeten zijn? Ik blijf niet altijd eigenaar, ik ben maar een gebruiker. Als je dit loskoppelt, kun je beter handelen in het belang van de volgende generatie en niet alleen in het belang van dit jaar zodat je je rekeningen kunt betalen.”