De transitie van de landbouw is een hobbelige weg

Burgerboerderij de Patrijs begon als een idee: een natuurinclusief landbouwbedrijf, voor en door burgers. Toen tweeduizend burgers en vijfhonderd crowdfunders het idee omarmden, konden initiatiefnemers Joanne Malotaux en Johannes Regelink op zoek naar een locatie. Hun droomplek werd gevonden in een gangbaar melkveebedrijf onder Laren in de Achterhoek. Zes medewerkers én vijftig vrijwilligers transformeren dit boerenbedrijf nu tot voedselbron voor lokale burgers en leefgebied voor de patrijs (en andere wilde dieren).

In het najaar van 2019 stonden ecologen en levenspartners Johannes Regelink en Joanne Malotaux op een kruispunt in hun leven. Johannes had zojuist zijn ecologisch adviesbureau verkocht en Joanne had haar project – het opzetten van een schooltuin – succesvol afgerond. “We wilden onze kennis en ervaring samenbrengen om deze wereld een beetje mooier maken,” zegt Joanne. “De combinatie van ecologie en voedselproductie leek ons een gebied waarin wij een steentje zouden kunnen bijdragen. De ooms van Johannes zochten een opvolger voor hun melkveebedrijf. Een boerderij in Vorden met 160 melkkoeien. Dat was een kans. Tot nu toe hadden we er nog nooit aan gedacht om koeienboer te worden, maar het is wel een sector die met enorme uitdagingen kampt. Misschien was het dan juist een mooie uitdaging voor ons om aan te gaan.”

In het voorjaar van 2020 gingen Johannes en Joanne vanuit hun woonplaats Wageningen elk weekend naar Vorden om met de ooms mee te werken op de boerderij. Joanne: “Melken, voeren, alles doen wat nodig was.” Terwijl ze het runnen van een melkveebedrijf in de vingers kregen, kristalliseerde ook hun idee verder uit. Het moest een burgerboerderij worden, waar burgers hun band met het boerenland en voedselproductie kunnen herstellen. “De patrijs is onze icoon,” vertelt Joanne. “Het is een akkervogel, die van oudsher veel voorkwam in de Achterhoek. Door de intensieve landbouw heeft de patrijs het steeds moeilijker gekregen. Met natuurinclusieve landbouw willen wij het de patrijs weer naar de zin maken. En als het goed gaat met de patrijs, dan gaat het ook goed met heel veel andere dieren en planten.”

Zelfbedieningswinkels

Waar begin je met een burgerboerderij als je nog geen eigen boerderij hebt? Johannes en Joanne huurden een loods in Zutphen, die ze inrichtten als zuivelwerkplaats. In Vorden, Eefde, Zutphen en Lochem openden ze verslokalen, waar ze naast hun eigen boerenzuivel ook biologische en duurzame producten van boeren uit de regio verkochten. Het werden sfeervolle zelfbedieningswinkels waar klanten 24/7 met een app boodschappen kunnen doen. In korte tijd groeiden hun klantenkring uit naar tweeduizend burgers, waarvan de helft op maandelijkse basis boodschappen doet. “Ook de financiering voor een bedrijfsovername leek te gaan lukken,” vertelt Joanne. “Helaas liepen de onderhandelingen met de ooms vast. We hebben toen aan onze financiers gevraagd: als we een andere plek vinden, gaan jullie dan mee?”

Eén van de leden ging op zoek naar een boerderij. Gewoon door bij melkveebedrijven aan te bellen met de vraag: “Voor ons initiatief zoeken we een boerderij, zoiets als dit.” Deze persoon belde ook aan bij de boerderij van Herman en Ina in Laren. Ina had al iets over de burgerboerderij gelezen en tegen Herman gezegd: “Waarom overkomt ons zoiets niet?” Zij wilden graag dat hun familiebedrijf, dat al drie generaties in de familie van Herman was, werd voortgezet maar hun eigen kinderen hadden geen interesse. Joanne vertelt dat de overname met Herman en Ina soepel verliep: “In december 2022 hebben we een draaiend melkveebedrijf met zeventig koeien overgenomen. Herman heeft de koeien 's ochtends gemolken en 's avonds stonden wij in de melkstal.”

Aardpeer

In totaal was er vier miljoen euro nodig om de gebouwen, grond, koeien en fosfaatrechten te kopen. Aardpeer is vanaf het begin bij Burgerboerderij de Patrijs betrokken met grondaankopen. Daarnaast hebben vijfhonderd burgers gezamenlijk 1,1 miljoen euro ingelegd en is er een hypotheek via de bank afgesloten. Met een overbruggingshypotheek is er nu een paar hectare grond aangekocht. Joanne: “Het idee is dat Aardpeer die grond koopt en het aan ons verpacht. Grond dichtbij met een langlopend pachtcontract tegen een acceptabele pachtprijs is ontzettend veel waard.” Er zit zoveel geld en tijd van burgers in het initiatief, dat voor het eigendom van de onroerende zaken een duurzame constructie is bedacht. Joanne: “Het was twee jaar puzzelen maar we hebben het nu zo geregeld, dat de winst ten goede komt aan het initiatief en niet in handen valt van een paar individuen.”

Er is veel te doen voor het realiseren van de burgerboerderij: Het aanplanten en verzorgen van hagen, het inzaaien en onderhoud van kruidenrijke weilanden, het telen van granen en peulvruchten, het verzorgen van 70 melkkoeien, het maken van kaas en zuivel, het dagelijks bijvullen van de inmiddels vijf verslokalen. Om dit alles voor elkaar te krijgen, maakt het team van betaalde krachten – dat naast Johannes en Joanne uit een melkveehouder, kaasmaker, zuivelmaker en boekhouder bestaat – lange werkweken. Daarnaast helpen er op maandbasis ook nog eens vijftig vrijwilligers mee, die respectvol de 'burgerboeren' worden genoemd. “Dat het zo ingewikkeld is om de boel rond te rekenen, vind ik shockerend,” zegt Joanne. “We doen hier wat de maatschappij wil, maar door de hoge kosten en lage voedselprijzen is het hangen en wurgen. Als we willen dat meer boeren de omslag naar natuurinclusieve landbouw maken, moet er aan de achterkant van ons landbouwsysteem nog heel veel veranderen.”

Hobbels

Het hogere doel houdt Joanne op de been: “Met deze plek willen we iets breders teweeg brengen. Als ecologen spreken Johannes en ik de taal van natuurbeheerders en beleidsmakers. De hobbels waar wij in onze transitie tegenaanlopen, nemen wij mee naar de beleidstafels. Wij willen onze kennis en ervaring inzetten om natuurinclusieve landbouw voor andere boeren makkelijker te maken. In ons eerste jaar hadden we al patrijzen in onze akkers. Een belangrijk signaal dat dit wel de goede weg is!”