Circulaire varkenshokken en stier Ferdinand

Rond half 10 draaien we het erf van de Herenboerderij op. Een groep leden is dan al vanaf 8 uur op het land aan het werk. Penningmeester Hans en boer Ledjaar heten ons welkom in de stal waar onlangs zonnepanelen op gelegd zijn, een potstal is gerealiseerd, inmiddels koelcellen staan en nét vorige week de toiletten zijn afgebouwd. De varkens waren toen nog buiten aan het ravotten – maar later toen het weer minder werd kropen ze warm tegen elkaar in de hokken. Circulaire hokken, gemaakt van 2 helften van de silo die bij aankoop op het terrein stond. Achter op het perceel staan koeien en kalveren met hoorns op 10 ha glooiend grasland. Inclusief de recente aanwinst: stier Ferdinand. Die zorgt voor natuurlijke dekking van de dames.

Samen gezond voedsel maken en eten

Hans vertelt: “Deze Herenboerderij was een initiatief van Herenboeren Groene Hart. Zij wilden meerdere Herenboerderijen in het Groene Hart realiseren en waren op zoek naar land en financiers.

Wij vinden het heel belangrijk om gezond voedsel te eten dat liefst regionaal is geproduceerd - en om daar zelf onderdeel van uit te maken. Zo zijn we deze coöperatieve vereniging gestart.” 

4 ton graan

Boer Ledjaar vervolgt: “Ik werkte 10 jaar bij een melkveehouderij waar veel consumenten over de vloer kwamen. De zuivel werd lokaal afgezet, er was een boerderijwinkel en mensen konden mee melken. Het spreekt mij enorm aan dat mensen op de boerderij komen. Mensen vragen van alles, wat mij dwingt om goed uit te leggen wat we doen. Dat scherpt mijn eigen gedachten.

Op onze Herenboerderij is het onderscheid tussen consument en boer min of meer verdwenen. Ik zie de leden niet als consumenten maar als partners. Zij zijn en voelen zich zeer betrokken. Soms is deze boerderij voor mij wel een enorme uitdaging, waar ik veel van kan leren. We hebben een boomgaard (hoogstam en laagstam), akkerbouw, tuinbouw, een kas, zacht fruit, kippen, koeien, varkens. Enorm divers dus.

Vorige week hebben we zelf graan geoogst. De koeien hebben nu stro van eigen bodem én we hebben nu 4 ton tarwe. Die wordt op dit moment gemalen bij een molen in de buurt. Het meel zal dit weekend aan de leden worden uitgedeeld. Dat is toch een kadootje om te kunnen doen!” 

Na 3 jaar laten zien dat het werkt

“We zijn gestart in 2020. Onze eerste uitdaging was om de boerderij zo compleet mogelijk op te starten, dat waren de eerste 3 jaar. Er moest veel gebeuren, de stal is helemaal getransformeerd, er zat nog een lekkend asbest dak op. We wilden eerst laten zien dat het echt werkt. Nu we dat hebben laten zien, kunnen we ons meer focussen op de leden. Samen met de leden bekijken we: hoe gaan we nu verder, wat vinden we echt belangrijk. Een duurzame toekomst, ook in de zin van blijven bestaan.” 

Cyclisch, met wisselteelten én dieren, zonder input van buitenaf

“De stip op de horizon is een financieel gezonde boerderij, volledig cyclisch, met wisselteelten én dieren, zonder input van buitenaf. Ik geloof erin dat dieren daarin thuishoren - als je het goed doet kunnen zij een belangrijke rol spelen bij het verrijken van de bodem; echte regeneratie.” 

Koeien, varkens en kippen spelen hun eigen rol in regeneratie

“Alle planten en dieren benaderen grond op een andere manier, daarom is diversiteit belangrijk. Elk dier heeft daarin zijn eigen rol. Koeien zijn altijd in beweging. Ze grazen kort en gaan dan weer door. Net zoals op de savanne. Gras maakt nieuwe uitlopers door het grazen, in de breedte. Dat is goed voor de bodem. Grassprieten zijn eigenlijk een soort zonnepanelen, die via hun wortels suikers aan de bodem geven. Deze suikers verspreiden zich weer via schimmels. Meer wortels door uitlopen is goed, die sterven uiteindelijk weer af en dat zorgt voor meer organische stof in de bodem. Als het gras niet wordt afgegraasd, gaan zich stengels vormen en gaat het gras bloeien. Alle energie gaat dan in de stengel zitten. We hebben hier met 24 ha genoeg land om de koeien te verplaatsen, dus het kan.

Daar achteraan kunnen de kippen komen. Die halen de koeienmest uit elkaar, pikken daar larven uit en schrapen de grond open zodat nieuwe zaden kunnen opkomen. Met onze mooie kipcaravan zijn de kippen lekker mobiel. We hebben ons dit jaar afgevraagd: wat kunnen we nog meer met de kippen? We hebben toen bedacht ze in de boomgaard los te laten, om die te verbeteren. Ze pikken onkruid weg en brengen lucht in het systeem met het geschraap van hun poten. Dat slaat ook terug op hun eigen gezondheid, in de boomgaard is een prachtig voedselaanbod: wormen en vliegen en andere insecten. 

Ook de varkens hebben hun eigen unieke nuttige rol. Die grazen ook gras, maar moet je nog sneller verzetten. Anders gaan die snuiten de bodem in en mollen ze de boel. Beter is om ze in te zetten bij akkerbouw, daar is het fijn als ze in de grond woelen. Bijvoorbeeld in de aardappelteelt. Na de aardappeloogst blijven ondergronds oude aardappels achter, die de varkens heerlijk vinden. Daarmee krijgt bijvoorbeeld ook de coloradokever minder kans, want die legt zijn eitjes in oude aardappels.  

Als je het goed doet, draagt elk dier zo bij aan het verbeteren van de bodem.” 

Zoveel mogelijk draadjes verzetten

“We willen toe naar een gesloten kringloop, zonder externe input. Daar zijn we nu nog niet. De varkens en de kippen krijgen nog biologisch voer. Die willen we meer voeden met eigen reststromen. De koeien worden al wel gevoed van eigen maaisel en het stro in de potstal is sinds dit jaar van eigen bodem. Dat wordt samen met de koeienmest weer goede vaste mest voor de bodem. 

Dus de stip op de horizon is: zoveel mogelijk draadjes verzetten en zo weinig mogelijk inkopen!” 

Vogels en insecten biodiversiteit

Wat voor mij belangrijk is, is hoe we zowel de bodem als wat er op de bodem staat kunnen verrijken. Er zijn hier veel vogels, hoe houden we die hier? En hoe kunnen we dat uitbreiden? Ik vind dat we nog te weinig diversiteit in insecten hebben, het zou mooi zijn om dat te vermeerderen.” 

Continuïteit door Aardpeer

“Door Aardpeer hebben we continuïteit. We hadden een tijdelijke financier, maar dat was voor een beperkte periode. We hebben onvoldoende middelen om zelf eigenaar van de grond te zijn. Voor het voortbestaan van de boerderij is het essentieel dat we de grond langdurig kunnen gebruiken. Dankzij Aardpeer kan dat en kunnen we ook de vruchten plukken van alles wat we doen om bodem en biodiversiteit te verbeteren.” 

Blij van alle mensen op het erf

“Elke week op zaterdag, komen alle leden hun groenten, vlees en eieren halen. Dat is een hele veelzijdige dag. ’s Ochtends oogsten we en vervolgens wordt hier in de stal de uitgifte klaargezet. Ook zijn er mensen die tips geven over wat je met de groente van die week kan doen. Nu zijn dat pompoenen en worden er met de kinderen pompoenbootjes gemaakt. Mensen lopen een rondje over de boerderij en zo blijft iedereen wat langer hangen. Daar doe ik het deels voor.

Ook word ik blij van alle dieren. Aan het eind van elke dag loop ik altijd nog even rondje langs de koeien. Zoals anderen misschien een borrel drinken na het werk.”

Hans vult aan: “Ledjaar zijn sterkte is dat hij een zwak voor dieren heeft.” 

Penningmeester Hans heeft overigens naast zijn rol ook voltijdbaan als data analist: "Als ik hier om 9 uur kom, is er al een ploeg vrijwilligers vanaf 8 uur aan het werk. In weer en wind. Leden leveren vanuit hun eigen discipline een bijdrage. Zo hebben we koelcellen, een nieuw dak, verlichting en toiletten kunnen aanleggen. Ook de berekeningen voor de zonnepanelen hebben we zelf kunnen maken. Anderen leveren de koffie. Iedereen kan bijdragen en doet dat naar zijn of haar vermogen, daar word ik heel blij van. Ook in het bestuur heerst een goede sfeer, ieder pakt zijn rol. We hebben veel commissies: zo zijn er werkgroepen voor compost, kas, groente, vee, fruit, uitgifte, ledenadministratie, biodiversiteit, stal, fondsenwerving, water, elektriciteit, riool en zelfs parkeren.”

Kerkuilen, rugstreeppadden en zelfgemaakt vogelboekje

“We hebben hier kerkuilen, weidevogels, rugstreeppadden, salamanders, kikkers, hazen en torenvalken.

Onze biodiversiteitscommissie doet meerdere keren per jaar vlindertellingen, van dag- en nachtvlinders. Ook zijn er broedvogeltellingen. In de commissie zit een bioloog en ook een boswachter van Natuurmonumenten. Ze hebben een vogelboekje gemaakt. Met de opbrengst daarvan hebben we een paal met een torenvalk nest kunnen realiseren. Dat was fijn, want de torenvalkenbroedkast bij de stal is ingenomen door kauwtjes. Die wilden ook de kerkuilenkast innemen, maar gisteren hebben we gezien dat er weer een kerkuil inzit, goed nieuws! 

We doen ook meerdere keren per jaar wormentellingen, met hulp van de handleiding van Herenboeren Nederland. Dat doen we op 3 plekken: in de kas, tuin en bij de fruitbomen. De waterkwaliteit meten we elke maand met hulp van Wij.land met zelfmeetkits van Earthwatch. Waterschap Rijnland maakt hier aan het eind van het jaar een overzicht van.

Om de biodiversiteit te vergroten, heeft de biodiversiteitscommissie ervoor gezorgd dat er soortendiversiteit komt in de windsingels langs de fruitbomen. Ook hebben ze vanuit Leader subsidie geregeld waarmee we biodiverse hagen aan de randen van het perceel kunnen realiseren, die worden maart komend jaar geplant.” 

In monsterpompoen de Drecht oversteken 

“Met de activiteitencommissie hebben we een grote pompoen gekweekt. Daarmee heb ik onder toeziend oog van veel belangstellenden geprobeerd naar de overkant van de Drecht te varen. Dat is helaas niet gelukt, het schip is verloren gegaan… van de brokstukken hebben de varkens nog kunnen eten. Volgend jaar een nieuwe poging!”

Voor een nieuwe generatie

“Voor kinderen worden hier geregeld activiteiten georganiseerd zoals open dagen, het vangen van waterbeestjes uit de sloten met schepnetjes. Die worden geteld vanuit een aquarium en benoemd! Er zit veel leven in de sloot. Ze hebben ook uilenballen uitgepluisd. De kinderen helpen ook mee met oogsten, bijvoorbeeld bij de aardappel- en pompoenoogsten.” 

Foutje! Volgende keer anders…

“Niet alles gaat goed, we maken ook fouten natuurlijk. We hebben hier hele rijke grond: zavel, dat is lichte klei met zand. Heel vruchtbaar en… ook onkruid doet het goed. Vorig jaar was een lastig jaar. Het was 34 dagen achter elkaar droog, het ging pas regenen aan het begin van de zomervakantie. Al het onkruid kwam op terwijl mensen op vakantie gingen, daardoor verloren we de slag van het onkruid. We zijn volledig aangewezen op de handen van onze leden. Gelukkig hebben we niet zoveel oogst verloren, maar het onkruid hebben we onder moeten frezen. We zullen hier volgend jaar wel de rekening van krijgen (meer onkruidzaad in de bodem). Dit jaar is het beter gelukkig. Het geeft onrust om teveel onkruid te zien.

Het voordeel is: alle leden zien het leren dat landbouw voortdurende aandacht en verzorging nodig heeft, waarbij het weer zich niet laat leiden. Daardoor wordt het commitment aan de boerderij groter. Komend jaar zal dat zich om moeten zetten tot voldoende beschikbaarheid ook in de zomermaanden.” 

Van gangbaar naar biologisch

“Voordat wij hier zaten, zat hier een gangbare melkveehouder, die is gestopt. Inmiddels hebben we de 24 ha van gangbaar naar biologisch gebracht. Omdat we geen verkoop hebben, hebben we geen SKAL licentie want dat voegt weinig toe. Onze minimale ondergrens is om biologisch te werken, volgens de standaard en protocollen van Herenboeren. Alles van buitenaf is biologisch: zaden, planten, voer. Ik wil ernaartoe dat onze impact niet neutraal is maar positief wordt.” 

Gezonde dieren met ruimte 

“We hebben 11 koeien, inclusief stier Ferdinand, 1 toom varkens en 125 kippen. Mijn BD achtergrond is richtinggevend hoe we naar dieren kijken: 1 koe per hectare, een potstal, helft van het jaar weidegang, koeien met horens en varkens met staarten. Wel castreren we de varkens.” 

Rotatie en potstalmest

“Onze gewassen roteren we 1 op 6 in de tuin en 1 op 8 in de akkerbouw. Met 3 rustjaren (1 jaar groenbemester en 2 jaar graan). Elke plant spreekt de bodem op een andere manier aan. Van pompoen krijg je prachtige grond, van uien juist niet. We voegen niks toe aan de bodem, alleen eigen compost en potstalmest. De koolstof van het stro in de potstal bindt de vluchtige stikstof.

Op deze manier voeden we rechtstreeks 480 monden.”